Jak pisałam przy okazji recenzji albumu Tatry. Fotografie Tatr i Zakopanego 1859–1914 [klik], za pierwszego tatrzańskiego fotografa uznaje się Walerego Rzewuskiego, który latem 1859 roku zdjął, jak się wtedy mówiło, kilka ujęć gór i górali. Jeszcze do niedawna uważano, że żadna z tych pionierskich fotografii nie zachowała się do naszych czasów, znaliśmy je tylko z drzeworytniczych reprodukcji zamieszczonych w „Tygodniku Ilustrowanym”. Niektórzy badacze i historycy fotografii powątpiewali zresztą, by zdjęcia te kiedykolwiek istniały — wzorcami dla drzeworytów często bywały ryciny lub obrazy, nikt w tamtych czasach nie zaznaczał z czyjego i jakiego pierwowzoru (zdjęcia, grafiki czy obrazu) korzystał, rytując rysunek w drewnianym klocku.
Rozwiązanie zagadki — czy Rzewuski zdjął tatrzańskie zdjęcia w 1859, a tym samym należy go uznać za pierwszego polskiego fotografa Tatr — było na wyciągnięcie ręki już w latach 80. XX wieku. Wówczas to w krakowskiej prasie ukazała się wzmianka, że w Archiwum Narodowym znajdują się dwie doskonale zachowane tatrzańskie odbitki Rzewuskiego sygnowane własnoręcznie przez artystę na rok 1859 i opatrzone tytułem Czytanie niedzielne. Przewrotność losu sprawiła, że notatka ta przeszła całkowicie niezauważona w środowisku naukowym, a znawcy tatrzańskiej fotografii wciąż toczyli dyskusje, kogo należy uznać za najstarszego tatrzańskiego fotografa oraz kiedy dokładnie narodziła się polska fotografia górska. Trzeba było czekać aż do roku 2014, by sprawa ruszyła dalej. Wtedy to bowiem etnolog, kolekcjoner zarówno dawnego piśmiennictwa tatrzańskiego, jak i starych zdjęć Mirosław Mąka, szperając w Archiwum Narodowym, natrafił na jedną z owych odbitek. Druga odnalazła się w prywatnej kolekcji, być może będąc kolejnym, trzecim już egzemplarzem tego samego zdjęcia.
Czytanie niedzielne jest obecnie nie tylko najstarszą znaną nam fotografią o tematyce tatrzańskiej, lecz także najstarszym znanym nam przedstawieniem autentycznych górali, mieszkańców Zakopanego (do 1859 roku górali uwieczniano na obrazach i rysunkach, zawsze obarczonych, co oczywiste, interpretacją artystyczną). Tym samym fotografia ta ma niezwykły walor dokumentacyjny i nic dziwnego, że poświęcono jej szczegółowe opracowanie. Mirosław Mąka dokładnie analizuje postaci uwiecznione na zdjęciu — niektóre zasłużone dla dziejów Zakopanego, pochyla się nad detalami, snuje rozważania dotyczące techniki robienia zdjęć w owych czasach i ówczesnych obyczajów, kreśli tło historyczne i etnograficzne… Aż dziw bierze, że tyle rzeczy wyczytuje z jednej fotografii, podając swoje domysły lekko, bez naukowego zadęcia.
Czytanie niedzielne jest najstarszą istniejącą w oryginale fotografią tatrzańską, ale nie musi nią pozostać. Być może gdzieś na zakurzonych strychach, w przepastnych archiwach lub zapomnianych prywatnych kolekcjach czekają na odkrycia jeszcze starsze szklane płyty lub, co bardziej prawdopodobne, odbitki dotyczące Tatr albo górali. Może gdzieś znajdują się inne zdjęcia Rzewuskiego z 1859 roku, przypuszcza się przecież, że podczas ówczesnego pobytu w Zakopanem wykonał on ich kilka. Na terenie Krakowa już na początku lat 50. XIX wieku istniały atelier fotograficzne. Być może ich właściciele wyruszali do Zakopanego wraz ze swoim sprzętem i wykonywali portrety albo uwieczniali widoki. Kto wie, może czeka nas jeszcze niejedna niespodzianka?
Zobacz recenzję zbiorczą o książkach poświęconych pierwszym fotografiom górali tatrzańskich [klik].
