GÓRY LEKTURY

Festiwal Literatury Górskiej jest częścią znanej wszystkim imprezy w Lądku-Zdroju. Konkurs na Książkę Górską Roku, organizowany w ramach festiwalu, to świetny wyznacznik tego, co piszczy w literaturze górskiej wydawanej w naszym kraju.

Ideą konkursu jest oczywiście wyróżnianie najlepszych publikacji poświęconych tematyce górskiej. Bywa to jednak i trudne, i dyskusyjne – każdy czyta przecież inaczej i czego innego szuka w książkach. Wśród konkursowych zgłoszeń – i to kolejna oczywistość – zdarzają się też publikacje słabe lub źle przygotowane. Ale KSIĄŻKI NOMINOWANE, czyli lista lektur, które zrobiły na nas, jurorach, największe wrażenie, jest w pewien sposób gwarancją jakości i pozwala odnaleźć się w gąszczu nie zawsze wartej czytania literatury górskiej. Zrobię tu jednak konieczny przypis, bo nazbyt często się o tym zapomina: nagrody i grand prix są wypadkową gustów jurorów (w tym wypadku 5–7 osób), a nie zero-jedynkową oceną wartości publikacji. Nie ma czegoś takiego jak książka najlepsza, choćby dlatego, że kryteria tej „najlepszości" są niejasne i bardzo rozmyte. Konsensus jurowski ma jeszcze jedną konsekwencję: pod górkę zawsze mają lektury mniej oczywiste (pod względem językowym, sposobu budowania narracji, tematyki), trudniej im po prostu zdobyć serca wszystkich głosujących. 

Przyznam, że w lądeckim konkursie brakuje mi lektur niewpisujących się w mainstream twórczości górskiej, bytujących na jej obrzeżach. Książek, w których góry majaczą na horyzoncie, stanowiąc punkt wyjścia do eseistycznych rozważań. Trudniejsze w odbiorze teksty nie cieszą się zainteresowaniem masowego czytelnika i chyba dlatego są rzadko zgłaszane przed wydawców do konkursu. Na szczęście widać tu jaskółki zmian – na przykład coraz częściej na lądeckim festiwalu pojawiają się książki popularnonaukowe.

Osobną sprawą są kategorie konkursowe. Ich liczba, zakres gatunkowy to pięta achillesowa niemal każdej odsłony konkursu na Książkę Górską Roku. Muszę przyznać, że przydział poszczególnych książek do odpowiedniej grupy zawsze wywołuje dyskusje, i to nie tylko wśród jurorów, lecz również czytelników i wydawców. Stąd zapewne tak częste zmiany w tej materii.

Tyle tytułem wstępu. W 2025 roku do konkursu na Książkę Górską Roku zgłoszono 51 publikacji. Poniżej ich zestawienie z podziałem na kategorie (kolejność alfabetyczna). W sierpniu pojawi się lista książek NOMINOWANYCH w każdej kategorii. To one powalczą o Grand Prix konkursu. Potem na blogu znajdzie się kolejne uzupełnienie – książki NAGRODZONE. Oprócz GRAND PRIX w tym roku jury po raz pierwszy przyzna nagrodę za najlepszą KSIĄŻKĘ SUDECKĄ. Obu zwycięzców poznamy na gali w Lądku.

Książki zgłoszone do konkursu w 2025 roku

Albumy

• Góry Polski. Atlas Opracowanie zbiorowe (Wydawnictwo Dragon)
• Polskie góry. 300 najpiękniejszych miejsc Mikołaj Gospodarek (Wydawnictwo Pascal)

Biografie, eseje, szkice, opracowanie naukowe i popularnonaukowe

• Budowa ścieżek i znakowanie szlaków turystycznych przez Towarzystwo Tatrzańskie i Polskie Towarzystwo Tatrzańskie w latach 1873–1950 Jerzy Kapłon (Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK)
• Od Townsona do Conradów. Brytyjczycy w Tatrach i o Tatrach w długim wieku dziewiętnastym Krzysztof Marchlewicz (Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK)
• Kolosy Milena Witecka-Sznajder (W drodze do)
• Kultura ludowa Górali Podhalańskich Opracowanie zbiorowe (Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK)
• Niedźwiedź szuka domu Anna Maziuk (Wydawnictwo Czarne)
• Nie ma jak pod górę Ryszard Warecki (Wydawnictwo Stapis)
• Planeta Hala. Opowieści z Hali Gąsienicowej Beata Słama (Wydawnictwo Czarne)
• Opętany wolnością – spętany tradycją. Z Krzysztofem Trebunią-Tutką rozmawia Janusz Mika Janusz Mika (Wydawnictwo Oficynka)
• Rzeczpospolita gór. Polski alpinizm egzotyczny w dwudziestoleciu międzywojennym Hubert Wierciński (Oficyna Naukowa)
• Zofia Radwańska-Paryska (1901–2001). Próba biografii Ksenia Szczepanik-Ładygin (Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK)

Literatura fikcjonalna (powieść, opowiadania, poezja, dramat)

• Błędne łąki Jarosław Szczyżowski (Znak Literanova)
• Błękitna róża. Janek i Małgosia Patryk Szendzielorz (Novae Res)
• Kły Jędrzej Pasierski (Wydawnictwo Czarne)
• Liście. Kopczyk opowiadań Piotr Michalski (LSS Medium)
• Obława Sara Antczak (Grupa Wydawnicza Filia)
• Obserwatorium Jarosław Szczyżowski (Znak Literanova)
• Smolarz Przemysław Piotrowski (Wydawnictwo Czarna Owca)
• Widziałam Joannę. Powieść sensacyjna Mariusz Koperski (Wydawnictwo Astraia)
• W imię ojców Tomasz Duszyński (Skarpa Warszawska)

Literatura non-fiction

• Korporacja Everest. O zapaleńcach, awanturnikach i ich biznesie na dachu świata Will Cockrell (Wydawnictwo Filtry)
• Kamraty. Historie z Klubu Wysokogórskiego w Katowicach Dariusz Kortko, Marcin Pietraszewski (Wydawnictwo Agora)
• Kryminalne Zakopane. Najgłośniejsze zbrodnie Podhala Beata Sabała-Zielińska (Prószyński Media)
• Łuk Karpat zimą Weronika Łukaszewska, Sławomir Sanocki (ViaMountains)
• Plac Zgody. Wieczyście neutralna Szwajcaria John McPhee (Wydawnictwo Czarne)
• Podziemnym szlakiem Jerzy Zygmunt (ZH-U Kontur)
• Sapana. Himalajska droga do marzeń Kamila Rojszczak-Adamska (Fundacja Czwarte Piętro)
• Speed Lady. Moja Korona Himalajów i Karakorum Dorota Rasińska-Samoćko (Wydawnictwo Muza)
• Swojość Zbigniew Piotrowicz (Wydawnictwo Stapis)
• W stronę ciszy. Wielka wojna, Mallory oraz podbój Everestu Wade Davis (Wydawnictwo Agora)
• Życie pod wulkanami. Ogniste serce Islandii Paulina Tondos (Bezdroża)

Przewodniki i informatory

• 50 tatrzańskich klasyków Damian Granowski (Drytooling.pl)
• Dookoła Tatr. Znane i nieznane atrakcje Podhala, Orawy, Liptowa i Spisza Nikoletta Kula (Bezdroża)
• Góry Regionu Trentino. Najciekawsze propozycje tras w 18 grupach górskich wokół włoskiego Trydentu Mario Corradini (Grupa Infomax. Biblioteka Taternika)
• Małe Karpaty. Włóczęga po prawdziwej i wymyślonej krainie Ján Púček (Wydawnictwo Czarne)
• Najpiękniejsze szlaki w polskich górach. Przewodnik dla fotografów i turystów Karol Nienartowicz Bezdroża)
• Plan na góry. 55 najpiękniejszych szlaków widokowych w Polsce Magdalena Niemiec, Mateusz Gieroń (Wydawnictwo Pascal)
• Saksońska i Czeska Szwajcaria. Trek & travel Krzysztof Bzowski (Bezdroża)
• Skalne miasta Czech. Trek & travel Krzysztof Bzowski (Bezdroża)
• Szlaki Europy. 40 najpiękniejszych tras trekkingowych Łukasz Supergan (Bezdroża)
• Tatry Słowackie 100. Najlepsze zimowe drogi. Tom I Wadim Jabłoński, Richard Nemec, Jakub Radziejowski (Grupa Infomax. Biblioteka Taternika)
• Tatry Wysokie. Trek & travel Jan Krzeptowski-Sabała (Bezdroża)
• Ziemia kłodzka. Przewodnik wspinaczkowy Dariusz Kaptur, Arkadiusz Tabisz (wspinanie.pl)
• Żelazne percie Tatr. Od Siwego Wierchu po Jagnięcy Szczyt Andrzej Marcisz (Bezdroża)

Literatura górska dla dzieci

• Dziennik górskich wypraw Justyna Zając, Krystian Zając (Bezdroża)
• Góry Regina Giménez (Tatrzański Park Narodowy i Wydawnictwo Druganoga)
• Pola w górach Gabriela Rzepecka-Weiss (Dwukropek)
• POPR-ańcy. Chata pod Wierchami Anna Sakowicz (Labreto)
• Poradnik młodych górzystów Magda Nowicka Chomsk (Media Rodzina)
• W pionie. Ilustrowana historia wspinania Ximo Abadía (Tatrzański Park Narodowy)

CRÈME DE LA CRÈME, czyli książki nominowane

Albumy

• Góry Polski. Atlas Opracowanie zbiorowe (Wydawnictwo Dragon)

Biografie, eseje, szkice, opracowanie naukowe i popularnonaukowe

• Od Townsona do Conradów. Brytyjczycy w Tatrach i o Tatrach w długim wieku dziewiętnastym Krzysztof Marchlewicz (Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK)
• Nie ma jak pod górę Ryszard Warecki (Wydawnictwo Stapis)
• Planeta Hala. Opowieści z Hali Gąsienicowej Beata Słama (Wydawnictwo Czarne)
• Rzeczpospolita gór. Polski alpinizm egzotyczny w dwudziestoleciu międzywojennym Hubert Wierciński (Oficyna Naukowa)

Literatura fikcjonalna (powieść, opowiadania, poezja, dramat)

• Błędne łąki Jarosław Szczyżowski (Znak Literanova)
• Obserwatorium Jarosław Szczyżowski (Znak Literanova)
• Widziałam Joannę. Powieść sensacyjna Mariusz Koperski (Wydawnictwo Astraia)

Literatura non-fiction

• Korporacja Everest. O zapaleńcach, awanturnikach i ich biznesie na dachu świata Will Cockrell (Wydawnictwo Filtry)
• Swojość Zbigniew Piotrowicz (Wydawnictwo Stapis)
• W stronę ciszy. Wielka wojna, Mallory oraz podbój Everestu Wade Davis (Wydawnictwo Agora)

Przewodniki i informatory

• 50 tatrzańskich klasyków Damian Granowski (Drytooling.pl)
• Najpiękniejsze szlaki w polskich górach. Przewodnik dla fotografów i turystów Karol Nienartowicz Bezdroża)
• Tatry Słowackie 100. Najlepsze zimowe drogi. Tom I Wadim Jabłoński, Richard Nemec, Jakub Radziejowski (Grupa Infomax. Biblioteka Taternika)

Literatura dla dzieci

• Pola w górach Gabriela Rzepecka-Weiss (Dwukropek)
• Poradnik młodych górzystów Magda Nowicka Chomsk (Media Rodzina)
• W pionie. Ilustrowana historia wspinania Ximo Abadía (Tatrzański Park Narodowy)

THE BEST, czyli książki nagrodzone

• Ex aequo: Korporacja Everest. O zapaleńcach, awanturnikach i ich biznesie na dachu świata Will Cockrell
  W stronę ciszy. Wielka wojna, Mallory oraz podbój Everestu Wade Davis (Literatura non-fiction)
• Błędne łąki Jarosław Szczyżowski (Literatura fikcjonalna)
• Planeta Hala. Opowieści z Hali Gąsienicowej Beata Słama (Biografie, eseje, szkice, opracowania naukowe)
• 50 tatrzańskich klasyków. Przewodnik wspinaczkowy dla początkujących taterników i zaawansowanych turystów Damian Granowski (Przewodniki i informatory)
• Albumy – nagrody nie przyznano
• Pola w górach Gabriela Rzepecka-Weiss (Literatura dla dzieci)

AND THE WINNER IS… – GRAND PRIX

Od Townsona do Conradów. Brytyjczycy w Tatrach i o Tatrach
w długim wieku dziewiętnastym Krzysztof Marchlewicz

Z uzasadnienia jury: Choć mogłoby się wydawać, że historia poznania i eksplotracji Tatr jest już powszechnie znana i wyczerpująco opisana autor odkrywa jej zupełnie nowe oblicze. Obierając za przedmiot rozważań brytyjski ślad w dziejach turystyki tatrzańskiej, udowadnia, że od samego początku poznanie to miało charakter transgraniczny i międzynarodowy. Warto tu za autorem przypomnieć, że zanim Stanisław Staszic zdobył Łomnicę na początku XIX wieku, wczesniej na jej szczycie stanął Robert Townson, brytyjski naukowiec i podróżnik, niezwykły pionier tatrzańskiej eksploracji.